Kan literatuur het klimaat redden?
Hittegolven, droogtes, bosbranden, stormen en overstromingen: de gevolgen van de wereldwijde klimaatverandering beginnen pijnlijk concreet en tastbaar te worden. Toch blijft de uitstoot van broeikasgassen verder stijgen. En dat terwijl wetenschappers ons in steeds minder omfloerste bewoordingen waarschuwen dat we afstevenen op een regelrechte en onomkeerbare klimaatcatastrofe tenzij we radicaal van koers veranderen. Gehoor krijgen die klimaatexperts niet of nauwelijks. Het beleid loopt ver achter de feiten aan. Er gaapt een kloof tussen het bewustzijn van de klimaatcrisis, intussen wijd verspreid, en de bereidheid daar ook naar te handelen.
Een deel van het probleem schuilt wellicht in het feit dat de klimaatverandering de menselijke verbeelding te boven lijkt te gaan. Ze vereist immers dat we op een planetaire en geologische in plaats van een louter menselijke schaal denken. Klimaatverandering is een vorm van traag geweld: niet spectaculair en explosief maar geleidelijk en nauwelijks waarneembaar. Traag geweld maakt slachtoffers in de verre toekomst of aan de andere kant van de wereld. Het is niet tot één bron te herleiden, en er zijn geen eenvoudige oplossingen voor. Hoe kunnen we de langzame ramp die klimaatverandering heet, verhalen en verbeelden? Valt dit complexe, veelzijdige en weerbarstige fenomeen op een dusdanige manier weer te geven dat het brede publiek en de beleidsmakers eindelijk worden wakkergeschud?
Literatuur is ertoe in staat mensen te raken op een manier die de naakte feiten op zich niet vermogen. Als we willen bereiken dat mensen zich eindelijk echt beginnen te bekommeren om het klimaat, dan kunnen we dat potentieel dus misschien maar best ten volle benutten. Kan literatuur het klimaat redden? Wie zal het zeggen. Het valt in elk geval te proberen, niet?
Graag nodigen we jou uit om de uitdaging aan te gaan door een literaire respons te schrijven op de klimaatverandering. Het genre is vrij, en je mag ingaan op eender welk aspect van de problematiek, hoe reusachtig of minuscuul ook. Meer details vind je in het wedstrijdreglement.
Contact: prof. dr. Stef Craps, Mahlu Mertens, Lena Vercauteren en Pauline Verleyen (clifigent@gmail.com)
The climate crisis is also a crisis of culture, and thus of the imagination.
— Amitav Ghosh, The Great Derangement: Climate Change and the Unthinkable
Juryrapport
De klimaatverandering is een complex en weerbarstig verschijnsel dat de menselijke verbeelding voor grote uitdagingen stelt. Het is intussen pijnlijk duidelijk geworden dat cijfers, statistieken en rapporten niet volstaan om de urgentie van de situatie over te brengen. Verschillende klimaatwetenschappers en milieubewegingen hebben daarom hun hoop gevestigd op de kunst en de literatuur. Zij menen dat we, naast wetenschappelijke feitenkennis, nieuwe verhalen nodig hebben die ons kunnen helpen dit nagenoeg ongrijpbare fenomeen te vatten in al zijn facetten.
De jury waardeert de inzet en het engagement van de deelnemers aan de schrijfwedstrijd—Gentse middelbare scholieren en studenten—die allen een dappere en verdienstelijke poging ondernamen om de klimaatverandering effectief te verhalen of te verbeelden. Bij de beoordeling van de inzendingen hechtte de jury veel belang aan originaliteit, creativiteit en verbeeldingskracht. Daarnaast was het vanzelfsprekend belangrijk dat de klimaatverandering een prominent thema was. Strikt persoonlijke getuigenissen en eerder pamflettaire teksten moesten het afleggen tegen inzendingen die het onderwerp op een meer inventieve en uitgesproken literaire manier benaderden.
Na uitgebreid overleg besliste de jury vier inzendingen te bekronen: een Nederlandstalige en een Engelstalige tekst uit het middelbaar onderwijs, en een Nederlandstalige en een Engelstalige tekst uit het hoger onderwijs.
Middelbaar onderwijs
Amina Chasayeva (Koninklijk Atheneum Voskenslaan) – “The Stars Look Very Different Today”
Deze inzending valt op doordat de auteur erin is geslaagd in beperkt bestek voorbij de eigen ervaring te kijken en een andere wereld op te roepen. World-building, taalgebruik en plot krijgen allemaal de nodige aandacht. Het verhaal neemt de lezer mee naar een toekomst waarin de klimaatverandering een geleefde realiteit is. Het focust op de onmogelijke positie waarin de mensheid zich bevindt: er wordt tegelijk gebeden voor regen en gevreesd voor overstromingen. Het ambigue einde onderstreept de complexiteit van het klimaatvraagstuk.
Leonie Moreels (Freinetatheneum De Wingerd) – “Wij zijn onze welpen kwijt”
Dit gedicht springt eruit door het originele opzet en de vormbeheersing. De titel toont al hoe de auteur speelt met alliteratie, assonantie en suggestiviteit. De jury was onder de indruk van de combinatie van creatieve omgang met de taal en een sterk inhoudelijk engagement. De gehanteerde beeldspraak balanceert tussen rechttoe rechtaan en meer poëtisch, en het geheel getuigt van een durf die de jury zeer kon bekoren.
Hoger onderwijs
Jenneve Abaño Aying (Universiteit Gent) – “Save Me Like I Save You, Amazonia”
De jury stelt de originele insteek op prijs van dit gedicht, dat het Amazonewoud opvoert als spreker. Zij apprecieert de manier waarop het gedicht de mens uit het centrum verdrijft en de niet-menselijke wereld een stem geeft. De longen van de wereld spreken de mens aan op zijn verantwoordelijkheid en verwijten hem zijn vernielzucht. Het gedicht geeft blijk van een grote liefde voor de taal en welkome aandacht voor de vorm.
Jürgen Voet (Universiteit Gent) – “Klimaat als een glazen straat”
In dit gedicht staat het engagement centraal. De auteur kiest voor een sterke, verrassende metafoor, ontleend aan de Gentse context, werkt die consequent uit en houdt haar vol gedurende het hele gedicht. De gebezigde beeldspraak is confronterend en beklijvend. De tekst schuwt de harde realiteit niet, wel integendeel: hij duwt de lezer met de neus op de feiten. Het gehanteerde register is dat van de journalistiek, waardoor taalgebruik en boodschap elkaar versterken.
Interviews met laureaten
Klik hier voor een boeiende reeks interviews met de vier laureaten, afgenomen door Emile Dekeyser, masterstudent Journalistiek aan de Universiteit Gent.
The importance of story-making and story-telling around climate change needs elevating alongside that of fact-finding.
— Mike Hulme, “Meet the Humanities”
Schrijfsessie
Wie dat wenst, kan bij wijze van voorbereiding deelnemen aan een creatieve schrijfsessie over klimaatverandering die de studentenvereniging Prometheus organiseert op dinsdag 17 december 2019 van 19 u. tot 21 u. in lokaal 100.017 van het hoofdgebouw van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de UGent (Blandijnberg 2). Deze sessie is tweetalig (Nederlands en Engels) en staat open voor zowel scholieren als studenten. Contact opnemen met Prometheus kan via Facebook of email.
Inspiratiesessie voor leerkrachten
Prof. dr. Stef Craps en Mahlu Mertens bieden een inspiratiesessie aan voor leerkrachten secundair onderwijs over de literaire verbeelding van de klimaatverandering als onderdeel van het educatief aanbod van de UGent. In die sessie zullen ze aan de hand van een aantal concrete voorbeelden uit de Nederlandstalige en Engelstalige literatuur bespreken hoe hedendaagse schrijvers omgaan met deze thematiek. De sessie vindt plaats in GO! atheneum Voskenslaan (Voskenslaan 60, 9000 Gent) op woensdag 29 januari 2020 van 13.30 u. tot 15.30 u.. Deelname is gratis, maar geïnteresseerden wordt verzocht zich vooraf aan te melden via stef.craps@ugent.be.